Mauzoleum rodziny von Kramsta
- Autorem zdjęć jest Małgorzata Stankiewicz
Brzezinka Średzka należała do rodziny von Kramstów od 1886 roku, kiedy to kupił ją Egmont von Kramsta i natychmiast przystąpił do gruntownej przebudowy pałacu pochodzącego z XVIII wieku. Stylowo pałac podobny był do dworca głównego we Wrocławiu. Stał się on ich gniazdem rodowym. We wsi powstały zakłady ceramiczne i wytwórnia ceramicznych materiałów budowlanych.
Brzezińska gałąź von Kramstów była także właścicielem okolicznych posiadłości a mianowicie w Wilkostowie, Wojnowicach oraz Brzeznikach.
Egmont von Kramsta urodził się w 1853 roku, a w 1880 roku ożenił się z Emmą Theresą Agnes von Wilcke. Był rycerzem zakonu Joannitów a także członkiem związku szlachty niemieckiej. Zmarł w 1906 roku i został pochowany w ufundowanym przez siebie Mauzoleum.
Kramstowie posiadali dwie córki: Florę Margaritę Emmę Agnes Pauline von Kramsta, urodzoną 17 stycznia 1873 w Durlach, żonę Hugo Maxa Sebastiana von Johnston und Kroegeborn z którym miała syna Friedricha Wilhelma Hugo Egmonta Sebastiana von Johnston und Kroegeborn a po drugim mężu von Livius, która w 1908 roku odziedziczyła zamek myśliwski w Wojnowicach oraz Marie Klementine Ernę von Kramsta, urodzoną w 1882 a zmarłą w 1969 roku, żonę Hansa Felixa von Schweinitz, zmarłego w 1914 roku, rotmistrza i dowódcę Regimentu Kirasjerów, z którym miała troje dzieci, a której ojciec kupił w 1901 roku pałac w Borowem w pow. żagańskim, gdzie po śmierci męża zamieszkała z dziećmi. Dotychczas bowiem mieszkała w rezydencji von Kramstów we Wrocławiu.
Przy pałacu powstał wspaniały park w stylu angielskim o powierzchni 11 hektarów. W parku znajdowały się pierwotnie dwa nieregularne stawy połączone kanałem wodnym spiętrzonym sztuczną kaskadą z kamieni polnych. Większy ze stawów graniczył z najrozleglejszym wnętrzem parkowym skupiającym wokół siebie najliczniejszy zbiór grup drzew i krzewów. Obszar wnętrza był zdobiony licznymi marmurowymi rzeźbami tworzącymi niemożliwy już do odtworzenia system powiązań widokowych i symbolicznych. Współcześnie po rzeźbach zachowały się jedynie marmurowe postumenty lub ich fragmenty. Znaczne przekształcenia z lat 70. i 80. XX wieku uniemożliwiają jednoznaczne określenie charakterystyki terenu parku oraz stopnia realizacji projektu z 1887 roku, wykonanego przez wybitnego projektanta ogrodów, Eduarda Petzolda na zlecenie rodziny von Kramsta. Pośród zachowanych reliktów dawnej kompozycji typowej dla wieku XIX, można wskazać sposób w jaki wydzielano od okolicznego krajobrazu tereny ozdobne. Zachowały się bowiem relikty rowu, obecnie wypełnionego wodą, który pełnił niegdyś funkcję „ogrodzenia”.
Począwszy od miejsca zajmowanego niegdyś przez budynek pałacowy, w kierunku południowym park przechodził naturalnie w niewielki kompleks leśny. W południowo-zachodniej części parku znajduje się współcześnie najcenniejszy relikt historycznej kompozycji przestrzennej, datowany na koniec wieku XIX. Pozostałość po dawnym Mauzoleum rodziny von Kramsta, do której obiekt należał jeszcze w okresie międzywojennym. Fundatorem i założycielem tego Mauzoleum był Egmont von Kramsta. Jest to neogotycki łuk i dwa fragmenty ozdobnego muru po jego bokach, z widocznymi resztkami dwóch mniejszych łuków, prawdopodobnie półokrągłych, zdobione kamiennymi boniami i prostymi ornamentami. Od strony dawnego cmentarzyka (widoczne poprzewracane płyty przykrywające niegdyś groby) łuk jest ujęty dwoma postaciami aniołów z wielkimi skrzydłami, wzorowanych na rzeźbach z katedry w Chartres.
